ماهواره خوب است، ماهواره بد است

استفاده از ماهواره به عنوان یک وسیله ارتباطی و رسانه ای موضوعی بکر، تازه یا جدیدی در جهان و کشور ما نبوده و نیست و قدمت بهره برداری و استفاده از این گیرنده در حوزه های دولتی و خصوصی به سال های پیش از این می رسد. از همین رو در ایران گرایش استفاده از دستگاه ماهواره به عنوان یک منبع اطلاع رسانی و رسانه ای در سال های پس از جنگ تحمیلی افزایش نسبی پیدا کرد که این تمایل در سال های اخیر  به انحاء مختلف و به دلالیل گوناگون به اوج خود رسیده است.

اجرای طرح نظر سنجی از سوی برخی منابع رسمی چون سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی و دیگر منابع غیر رسمی حاکی از آن است که بیش از 35 درصد از شهروندان تهرانی از ماهواره استفاده می‌ کنند که این روند در حال حاضر رو به افزایش بوده است به طوری که نسبت به سال گذشته این آمار  ده درصد رشد داشته و در این میان، میانگین زمان تماشای هر شهروند برای دیدن برنامه های ماهواره 2 ساعت و 5 دقیقه است. از طرفی دیگر در این آمارها بیان شده است که 49 درصد از بینندگان ماهواره، فارسی وان را همه روزه می بینند و همچنین از وقتی که این شبکه فعالیت می کند، مخاطبان شبکه رسانه ای بی بی سی 30 درصد کاهش داشته است.

حال صرف نظر از صحت و سقم این گونه آمارها و ارقام در این زمینه، آنچه که می تواند بر سئوالات و ابهامات افکار عمومی بیافزاید، این است که آیا استفاده از ماهواره فی نفسه حرام است یا حلال؟ قوانین کشوری در این حوزه چگونه در چه سیری را طی نموده اند؟ آیا برخوردهای گاهاً قهری یا ارشادی از سوی حکومت متناسب با شرایط بوده و توفیقاتی نیز در برداشته است؟ دلایل بالا رفتن حساسیت ها به استفاده از ماهواره درکشور چیست؟ آیا ماهواره یک موضوع امنیتی است یا صرفاً ضد اخلاقی است یا تنها جایگاه رسانه ای دارد؟ فتاوی و نظرات فقهی مراجع عظام در این بخش چیست؟ آیا حوادث و رویدادهای پس از انتخابات دهم ریاست جمهوری بر گرایش و تمایل بیش از پیش مردم تاثیرگذار بوده است؟ آیا ماهواره و شبکه های آن برای مردم و نظام ما یک فرصت است یا تهدید؟ و دهها مورد دیگر.

نظرات برخی از  مراجع تقلید در خصوص استفاده از ماهوارها

مقام معظم رهبری در پاسخ به استفاده از ماهواره فرموده اند که دستگاه آنتن ماهواره‏اى از این جهت كه صرفا وسیله‏اى براى دریافت برنامه‏هاى تلویزیونى است هم برنامه‏هاى حلال دارد و هم برنامه‏هاى حرام، حكم آلات مشترك را دارد. لذا خرید و فروش و نگهدارى آن براى استفاده در امور حرام، حرام و براى استفاده‏ هاى حلال جایز است. همچنین آيت 1...  مكارم شيرازي در این خصوص توضیح داده اند که  با توجّه به اين كه غالب برنامه هاى ماهواره فاسد است و اثرات منفى در پى دارد و در هر خانه اى وارد شود غالباً از آن سوء استفاده خواهد شد، استفاده از آن جايز نيست. آيت ا... موسوی اردبيلي نیز در این باره اشاره داشته اند که به طور كلي خريد، استفاده و نگهداري آلات مشتركه، به قصد استفاده حلال از آنها چنانچه خوف وقوع در حرام نداشته باشد اشكال ندارد، البته چنانچه قوانين و مقرراتي در موردي وجود داشته باشد مراعات شود. حضرات آیات عظام دیگری چون گرگاني، روحانی، مظاهری، صانعی و مبشر کاشانی نیز هر یک پاسخ هایی دال بر این که چنانچه از این دستگاه برای گرفتن کانال های مجازی که اشکال شرعی ندارند، استفاده شود خرید و نگهداری و استفاده از آن نیز مانعی ندارد، سخن گفته اند.

قانون چه می گوید؟

در تبیین تلاش مجلس شورای اسلامی برای تصویب قانونی جامع در نحوه یا عدم استفاده از ماهواره به سخن یکی از نمایندگان محترم مجلس هشتم اشاره می شود که وی در این رابطه با تاکید بر لزوم داشتن مصوبه برای استفاده از ماهواره در مجلس هشتم گفته است که کمیسیون فرهنگی مجلس آمادگی آن را دارد که استفاده از ماهواره را به سمت و سوی قانون جدیدی هدایت کند. اما در عین حال در وضع کردن قانون استفاده از ماهواره بهتر است از شتاب زدگی دوری شود و طوری قانون گذاری کنیم که در نهایت اجرایی شود.

این عضو کمیسیون فرهنگی در مجلس شورای اسلامی در رابطه با بی مصوبه ماندن مجلس در مورد استفاده شهروندان از ماهواره تصریح کرده است که در مجالس هفتم و هشتم بارها استفاده از ماهواره موضوع بحث و گفت وگو قرار گرفته، اما به دلایلی مجلس در داشتن مصوبه برای ممنوعیت استفاده از ماهواره به نتایج قابل قبولی نرسیده است. وی در تشریح این دلایل می افزاید، اول آن که در بخش های حساس و امور مهمی چون استفاده از ماهواره قانون وجود دارد و خیلی ها احساس می کنند نیاز به قانون مجدد نیست و اگر قانون فعلی درست اجرا شود مشکل حل خواهد شد و با مصوبه جدید تنها موازی کاری با دیگر نهادها انجام می شود. دوم آن که راه هایی که برای استفاده از ماهواره وجود دارد پیچیدگی های خاص خود را دارد. به عبارتی دیگر مصوبه مجلس که روی کاغذ می رود باید طوری کارشناسی شود که قابل اجرا  بوده و خروجی داشته باشد. سوم این که این قانون باید توسط کارشناسان ماهر نوشته و سپس در کمیسیون فرهنگی مجلس به آن رسیدگی شود. اگر کارشناسان در این زمینه با توجه به واقعیات و استفاده هایی که از ماهوراه ها می شود طرحی را به کمیسیون فرهنگی ارائه دهند کمیسیون آمادگی آن را دارد که استفاده از ماهواره را به سمت و سوی قانون جدیدی هدایت کند و در آخر استفاده از ماهواره نیاز به قانون گذاری در مجلس دارد. در عین حال در وضع کردن قانون استفاده از ماهواره بهتر است از شتاب زدگی دوری شود و طوری قانون گذاری کنیم که در نهایت اجرایی شود و این در حالی است که معاون اجتماعی نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران، ماهواره را نمونه بارز جنگ نرم معرفی کرده  و عنوان می کند که ماهواره همانند موادمخدر عمل می کند و هر دو به یک اندازه خطرناک هستند.

در این ارتباط طرح « استفاده‌ مدیریت ‌شده از ماهواره» مصوبه سال 85 در مجلس شورای اسلامی شامل 11 ماده و یک مقدمه می باشد. در این طرح تصویب شده آمده است که جریمه نقدی استفاده‌کنندگان تجهیزات ماهواره‌ای از 300 هزار تومان به 5 میلیون تومان افزایش یافته و بر اساس ماده 9 این طرح، تولید کنندگان، توزیع کنندگان، وارد کنندگان و نصب کنندگان غیر مجاز نیز از 100 تا 500 میلیون ریال جریمه می شوند و در نحوه برخورد با متخلفان نیز یه صراحت آمده است که طبق ماده دو این طرح، وزارت کشور موظف است با استفاده از نیروی انتظامی و همکاری نیروی مقاومت بسیج، نسبت به اعمال ممنوعیت ورود، تولید، توزیع، نصب، راه‌اندازی، نگهداری و استفاده از تجهیزات دریافت از ماهواره که فاقد مجوز قانونی است، اقدام کند و متخلفان را به مراجع صالحه قضایی معرفی کند. با این اوصاف بر اساس ماد‌ه ‌1 این طرح، تولید، ورود، توزیع و استفاده از تجهیزات دریافت از ماهواره‌های پخش مستقیم جز در مواردی که قانون تعیین کرده، ممنوع است.

رویکردهای شرعی، قانونی و عرفی به ماهواره

مردم در استفاده و بهره برداری از ماهواره و شبکه های آن با سه رویکرد شرعی، قانونی و عرفی روبرو هستند. از طرفی برداشتی که از نظرات فقهی آیات عظام و مراجع تقلید، خاصه مقام معظم رهبری می شود آن است که این فرایند به صورت مطلق در رد یا تایید ایشان نیست و نوعی استقلال عملی به مقلدان در استفاده از ماهواره داده شده است. بنابراین مردم مومن و مسلمان ایران به تناسب و تحلیل شرایط روز در استفاده بهینه از این دستگاه مختار بوده که البته به شرط عدم انتشار مظاهر فسق و فساد در جامعه می باشد.

رویکرد دیگر در این راستا، قوانین و مصوبات قانونی در حوزه منع استفاده از ماهواره است که به نوعی در ارائه طرح  اولیه، نحوه اجراء و بازخورد قوانین در این بخش اختلافاتی بین واضعان طرح و مجریان قانون بوده و برخی تناقضات در نوع برخوردهای قهری و ضربتی، شکل گیری گفتمان های ارشادی و همچنین حساسیت های سیاسی روز بر اهمیت موضوع افزوده است.

نگاه عرفی و عامه به ماهواره، سومین رویکردی است که می تواند در جامعه فراگیرتر از دو رویکرد فوق باشد که در این بخش، عامه مردم به خاطر ملاحظات و نگرش ها و سلایق مختلف، فارغ از هر گونه تحدیدهای شرعی و محدودیت های قانونی، ریسک استفاده از ماهواره را به جان می خرند.

نتیجه

ماهواره به زعم همه کارشناسان، نخبگان و عامه مردم حاوی شبکه های مفید و دارای شبکه های مضر است. هم می تواند یه عنوان یک فرصت تلقی شود و هم می تواند در قالب یک تهدید بزرگ برای هویت فرهنگی و منافع ملی در نظر گرفته شود. مسخ فرهنگ ها، تحقير سنت ها، تحریف اخبار، تخريب هويت ها، ترويج برهنگي و مد، تکثیر جرايم، تغيير در مفاهيم، تلقین شكاف ميان مردم و حاكميت ها، تزلزل در بنيان اخلاقي خانواده ها و القای باورهاي نهيليستي و پوچ انگارانه ميان جوانان از مهمترین آسیب هایی است که کارشناسان به آن پرداخته اند.

اما سئوال اینجاست که آیا استفاده بیش از 60 درصد مردم ایران از ماهواره به معنای قانون شکنی و تمرد در قانون است؟ آیا مردم به تبعات استفاده از ماهواره علم دارند یا ... ؟ آیا گرایش به ماهواره به معنی ضعف سیاستهای فرهنگی و رسانه ای کشور نیست؟ آیا اجرای برخی سیاست ها در کشور، خود منجر به انسداد سیاسی و فرهنگی نمی شود؟ آیا گرایش مردم به ماهواره را باید به منزله بی اعتمادی آنان به نظام و انقلاب تصور کرد؟ آیا همه دستگاه های اجرایی، قانونی و نظارتی و همچنین شخصیت ها و نخبگان فرهنگی و سیاسی، تمام و کمال به وظایف خود و در مسیر تامین خواست و انتظارات نظام جمهوری اسلامی، مقام معظم رهبری و مردم قدم برداشته اند که امروزه گرایش به ماهوراه را یک تهدید تلقی می کنند؟ آیا ماهواره را باید کاملاً سیاه یا کاملاً سفید دید؟

در پایان، این نشریه آمادگی خود را در مشارکت اقشار مختلف مردم، کارشناسان، استادان حوزه و دانشگاه، متخصصان و اهل فن برای انعکاس دیدگاهها و نظرات خود در حوزه فواید و مضرات استفاده از ماهواره و نقد چگونگی اجرای سیاست ها در تقابل یا تعامل با این پدیده اعلام می دارد.